Pleidooi voor kathedralisch denken
Vroeger bouwde men kathedralen, maar wat is de erfenis van ónze generaties? We laten in de oceaan een plastic soep achter met eeuwigheidswaarde. Ironisch genoeg (maar niet bepaald verrassend) is juist ons kortetermijndenken de oorzaak van deze langertermijn erfenis. Hoe kunnen we ‘kathedralisch’ denken inzetten om betere voorouders te worden?
“Cathedrals do not seem to me to have been built. They seem, rather, stupendous growths of nature, like crystals, or cliffs of basalt.”
Kathedralen zijn machtige symbolen voor langetermijndenken. Niet alleen omdat ze nog overeind staan, maar ook omdat het bouwen ervan zich afspeelde op de (ultra)langetermijn. Een project waar meerdere generaties samen aan bouwen, stimuleert intergenerationele saamhorigheid en het vermogen voorbij de eigen tijdhorizon te kijken. En dat is wat onze tijd broodnodig heeft.
Kathedraal in Milaan, Italië (c) Mona Dennaoui
Digitale technieken en globalisering brachten plekken en mensen van ver dichtbij. Letterlijk, door migraties, en figuurlijk via digitale media. Met het groeien van onze omgeving, kromp onze tijdhorizon. Waar mensen vroeger generaties aan kathedralen werkten, hebben we nu moeite met projecten die langer dan een paar jaar duren. Laat staan dat we na kunnen denken over dingen met een impact over honderden, duizenden jaren. Dit gebrek aan langetermijndenken is ons duur komen te staan. Klimaatverandering, massamigraties, systemische ongelijkheid, een epidemie van mentale problemen en grootschalige verstoring van de ecosystemen zijn allemaal problemen die we lang konden zien aankomen, als we maar oog hadden voor de ultralangetermijn.
Ontelbare middeleeuwse architecten, timmerlui, schilders en beeldhouwers zagen de kathedralen waar ze aan bouwden nooit voltooid. Kathedralen hadden een planning op de ultralange termijn – niet zelden duurde het langer dan honderd jaar. Meer dan vijfentwintig generaties leefden en stierven sinds de oorspronkelijke hoeksteen van de Dom van Keulen werd gelegd door aartsbisschop Konrad von Hochstaden in 1248 tot de opening in 1880.
Veel van deze middeleeuwse bouwwerken staan er nog steeds. Terwijl onze nalatenschap met eeuwigheidspotentie een berg plastic in de oceanen is.
Deze langetermijnerfenis een direct gevolg van ons kortetermijndenken. We krijgen kortsluiting bij het idee van een activiteit die honderden jaren duurt. De meeste projecten zijn kortdurend - maanden, een paar jaar misschien. Beleidscycli hebben een lengte van vier jaar. Er zijn beleidsplannen voor de 'lange termijn', maar die spelen zich af op een tijdshorizon van vijftig tot maximaal zo’n honderd jaar. De toekomst daarna valt buiten onze bewustzijnshorizon.
Magische vragen
De magische vragen bij de start van elk project zijn: wat is het budget, wanneer moet het af en hoe gaat het er uit zien? Beroepsspreker Daan Quakernaat gebruikt kathedralen bouwen als metafoor: "We zijn terecht gekomen in een wereld van managers, planning, proces en bureaucratie. Een wereld waarin we geen fouten mogen maken. Waarin we alles van tevoren willen vastleggen en regelen." Kathedralen bouwen is een verhaal over passie en angst - de angst om controle te verliezen.
Toch is er anno 2023 ook ruimte voor ultralangetermijn projecten. The Long Now Foundation bouwt aan een klok in Texas die 10.000 jaar moet blijven bestaan. Hoewel er geen opleverdatum is gecommuniceerd het is wel de bedoeling dat de klok binnen één generatie wordt afgerond.
Notre-Dame Kathedraal Basilica, Ottawa, Canada (c) Marc-Olivier Jodoin
Niet bouwen voor de eeuwigheid, maar bouwen in onzekerheid
Nu is 'bouwen voor de eeuwigheid' iets wezenlijk anders dan 'eeuwenlang bouwen'. Iets bouwen dat 10.000 jaar blijft staan, voelt belangrijk en voedt het ego. Iets bouwen dat je nooit kunt voltooien, waarbij het de vraag is óf het überhaupt afkomt, vraagt om onzelfzuchtigheid en het vermogen de controle compleet los te laten.
De controle compleet loslaten is in het concept generation ships uitgebreid in science-fiction is onderzocht. Een groep kolonisten (minimaal 98 personen om voldoende genetische variëteit te borgen) gaat aan boord van een ruimteschip en doorkruist gedurende een aantal eeuwen de ruimte. Het nageslacht van de oorspronkelijke passagiers maken de nieuwe planeet bewoonbaar en vinden daar hun thuis.
Intussen onderzoeken wetenschappers van de Goethe University in Frankfurt serieus de mogelijkheden om op aarde-achtige planeten voor mensen bewoonbare ecosferen te ontwikkelen via planetair-engineering binnen het Project Genesis. Een selectie geschikte planeten is al gevonden en generation ships worden gezien als de meest haalbare manier om er te komen.
Maar ook dichterbij zijn er voorbeelden van ultralangetermijnprojecten die ons uitdagen ons eigenbelang los te laten. De Noorse Future Library bestaat uit duizend bomen die in 2014 zijn aangeplant. Zij vormen de grondstoffen voor een uitgave in 2024, waar elk jaar een auteur een artikel voor aanlevert. De werken blijven ongepubliceerd tot 2024. De auteurs zullen het niet meer meemaken.
Ultralangetermijn: niet alleen voor kunst- of science-fiction-projecten
De voorbeelden van langetermijnprojecten spelen zich vaak af in het domein van science-fiction of experimentele kunst. Terwijl we ze zouden moeten inzetten als het gaat om het terugdringen van of blijvend aanpassen aan klimaatverandering, het uit de wereld werken van systemische ongelijkheid en het herstel van ecosystemen. Deze zijn vooralsnog ingekaderd in keurige, vier jaar durende beleidstrajecten. Maar deze kortetermijnplannen lossen honderd- of duizendjarige problemen (klimaatverandering, massamigratie, ecosysteemverstoring, opslag kernafval) niet op. Daarvoor moeten we kathedralisch gaan denken. En werken aan oplossingen samen met de generaties die na ons komen.